بورس کالا چیست؟ و هدف از تشکیل آن چه بود؟
در این مطلب قصد داریم به معرفی بورس کالا بپردازیم و هدف از تشکیل آن را مورد بررسی قرار دهیم. بطور خلاصه میتوان گفت یکی از انواع بازار بورس ایران ، بورس کالا می باشد که سرمایه گذاران جهت انجام معاملات در آن همچون بخش های دیگر بازار بورس باید دارای کد بورسی باشند.
کالاهایی که در بورس کالا مورد معامله قرار می گیرند عبارت اند از فلزات، پنبه، گندم، برنج و… می باشند. وجود نهادهایی نظارتی و تنطیم کننده بازار یکی از ویژگی ها بورس کالا می باشد. در ادامه بیشتر با بورس کالا و همچنین انواع قرارداد های بورس کالا و هدف اصلی تشکیل آن شنا می شوید.
با انواع بورس ایران آشنا شوید
بورس کالا چیست؟
فعالان بازار بورس بخصوص تازه واردان جهت بهبود معاملات انجام مبادلات آگاهانه در بورس باید به اصطلاحات بورسی و همچنین بخش های متنوع آن آشنایی داشته باشند یکی از مهمترین مفاهیم بازار بورس ، بورس کالا می باشد.
در میان بخش های بازار بورس کالا از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و یک سیستم منسجم و منظم جهت انجام مبادلات و همچنین رونق اقتصادی جوامع محسوب می گردد از این رو تاثیر بسزایی بر تولید ، پخش و مصرف دارد که باعث رفاه بسیار قابل توجهی در اقتصاد می شود. تاریخچه تشکیل بورس کالا به قرن 19 میلادی باز می گردد و مکانی مناسب برای برآورده نمودن خواسته های مصرف کننده و تولید کننده می باشد.
بورس کالا بهترین مکان برای سرمایه گذاری افراد ریسک گریز می باشد و اصلی ترین عامل برای کاهش ریسک تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می باشد. اما در این میان افرادی هستند که به قصد سود بردن از نوسانات قیمت کالا در این بازار سرمایه گذاری می کنند که به آنها سوداگران (Speculator) می گویند.
هدف از تشکیل بورس کالا در ایران چه بود؟
طبیعتا هر تشکلی جهت به تحقق پیوستن اهدافی روی کار می آید و تشکیل بورس کالا نیز جهت محقق نمودن اهدافی همچون فراهم‌سازی تسهیلات مالی برای خرید و فروش و توسعه سرمایه‌گذاری ، بهبود بخشیدن و آسان نمودن معاملات کالا با ایجاد بازاری قدرتمند و سازمان‌یافته ، فراهم سازی شرایطی مناسب جهت انجام معاملات نقد، نسیه، سلف، آتی و اختیار با استفاده از ابزار‌های نوین مالی روی کار آمد اما اصلی ترین اهداف تشکیل بورس کالا می توان به کشف شفاف قیمت کالا‌ها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار اشاره نمود.
در چه سالی بورس کالا در ایران راه اندازی شد؟
بورس کالا برای اولین بار در شهریور ماه سال 1382 در ایران تحت عنوان بورس فلزات تاسیس شده و دومین بورس کالا نیز با نام بورس کشاورزی شروع بکار نمود و جهت دستیابی به اهداف سوم و چهارم توسعه ، شورای عالی بورس مسئولیت ایجاد بورس کالا را بر عهده گرفت.
اما تاریخچه بورس کالا رسمی در ایران به سال 1385 باز می گردد و از ادغام دو بورس کالا اولیه و ثانویه یعنی بورس کشاورزی و بورس فلزات فعالیت خود را آغاز نمود و پس از پذیره نویسی و برگزاری مجمع عمومی از مهر ماه سال 1386 تحت نظر سازمان بورس اوراق بهادار فعالیت نمود.
انواع قراردادهای قابل معامله در بورس
انواع قرارداد های قابل معامله در بورس عبارت اند از : قرارداد نقدی (spot)، قرارداد سلف (forward) ، قرارداد آتی کالا ، قرارداد نسیه یا اعتباری (credit) ، قرارداد های معاوضه (swap) و قرارداد اختیار معامله (option) می باشد که در ادامه به شرح کامل آنها می پردازیم.
- قرارداد آتی بورس کالا چیست؟
یکی از انواع قرارداد های قابل معامله در بورس کالا، قرارداد آتی بورس کالا می باشد. در ابن نوع قرارداد فروشنده موظف است که مطابق قرارداد صلح، در ازای دریافت مبلغ تعیین شده، مقدار مشخصی از دارایی را در تاریخ ذکر شده در قرارداد صلح به خریدار تحویل دهد.
در قرارداد آتی بورس کالا، طرفین قرارداد در قالب شرط ضمن عقد به اتاق پایاپای وکالت می‌دهند که از وجه‌الضمان آنها متناسب با نوسانات قیمت در بورس به‌طرف دیگر اباحه تصرف کند.
خریدار و فروشنده می توانند قبل از تاریخ سر رسید با تنظیم و عقد صلح نامه دیگر، شخصی دیگر را جایگزین خود در قرارداد اولیه کنند به عبارتی به شخص دیگری وکالت دهند و پس از تسویه می تواند از قرارداد خارج شود. در تمامی قرارداد ها تسویه ها در زمان تعیین شده انجام می شود.
قرارداد های آتی مدت زمان و یا طول عمر مشخصی دارند و بیشتر از اینکه در معاملات کالا استفاده شود جهت در امان ماندن از تبعات نوسان قیمت و یا بهره بردن از این نوسانات طراحی شده است. بطور خلاصه می توان گفت که قرارداد آتی بورس کالا یعنی کالا مشخصی در زمان تعیین شده در قرارداد به خریدار تحویل داده شود.
- قرارداد های معاوضه (swap)
سوآپ در لغت به معنای پایاپای می باشد از این رو به قرارداد های معاوضه قرارداد پایاپای نیز می گویند. یکی از رایج ترین قراردادهای قابل معامله در بورس کالا ، قرارداد معاوضه و یا سوآپ می باشد در این نوع قرارداد ها دو جریان ثابت و شناور با یکدیگر مبادله می شوند این نوع قرارداد در صنعت نفت و گاز بسیار حائز اهمیت میباشد.
- قرارداد های صلح
بوس کالا باید قرارداد های صلح را طبق قراردادهای خاص موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی، پس از انجام مراحل کارشناسی حقوقی این نوع قرارداد ها را اجرا کند.
- قرداد سلف (forward) در بورس کالا
در قرارداد سلف قابل معامله در بورس کالا ، خریدار باید کل مبلغ ذکر شده در قرارداد را در زمان عقد قرارداد به فروشنده پرداخت نماید. فروشنده نیز باید در زمان مقرر محصول را به خریدار تحویل دهد.
- قرارداد نقدی (spot) در بورس کالا ایران
در قرارداد نقدی بورس کالا، خریدار باید کل مبلغ قرارداد به علاوه کارمزد ، به کارگزاری پرداخت نماید و فروشنده نیز باید حداکثر ظرف 3 روز کاری کالا را با به خریدار تحویل دهد.
- قرارداد اختیار معامله (option)
قرارداد اختیار معامله یکی دیگر از انواع قراردادهای قابل معامله در بورس کالا می باشد که به دو دسته خود بر دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می شود که در ادامه به شرح کامل آن می پردازیم.
- اختیار فروش در قرارداد اختیار معامله بورس کالا یعنی با شرط ضمن عقد لازم که مطابق به آن خریدار مقدار معینی از کالای مشخص را در زمان مقرر با مبلغ مورد نظر خود بدون آنکه طرف دیگر (فروشنده) ملزم به فروش آن باشد توافق می نماید.
- اختیار خرید در قرارداد اختیار معامله در بورس کالا به این معناست که حق خرید مقدار معینی از کالای مشخص دارای استاندارد های بورس در زمان مقرر و با قیمت مشخص شده ای به طرف قرارداد (فروشنده) بدون آنکه طرف دیگر ملزم به خرید آن باشد توافق می کند.
- قرارداد نسیه یا اعتباری (credit)
در قرارداد اعتباری بورس کالا ، خریدار پس از تحویل کالا باید در زمان مقرر مبلغ مشخصی را به فروشنده پرداخت نماید.
معاملات در بورس کالا چه محدودیت هایی دارند؟
برخی از کالا ها بصورت سبد در بورس کالا عرضه می شوند و امتیاز انتخاب کالا را از سرمایه گذاران صلب می کند و این برای بسیاری از سرمایه گذاران جذابیت ندارد. از سوی دیگر، شفافیت در معاملات بورس کالا بسیار بالا می باشد و برای افرادی که به دنبال فرار از مالیات و عدم شفافیت در معاملات هستند مناسب نبوده.
از دیگر محدودیت های بورس کالا می توان به حجم خرید سرمایه گذاران اشاره نمود زیرا افرادی که در بورس کالا سرمایه گذاری می کنند نباید حجم خریدشان در رینگ های مختلف کمتر از حد معینی باشد.
عرضه کنندگان بورس کالا باید بطور پیوسته و مداوم عرضه داشته باشند و صورت مشاهده عدم عرضه و فعالیت از بورس کالا اخراج می‌شوند.
نحوه انجام معاملات در بورس کالا چگونه است؟
جهت انجام معاملات در بورس کالا ابتدا باید فروشنده و خریدار کالا نزد کارگزاری درخواست خود را اعلام نمایند. پس از بررسی درخواست، کارگزاری آن را منتشر می نمیاد.
درخواست آنها در تالار به حراج گذاشته می شود و در شبکه رایانه ای بورس کالا نیز توسط ناظر معاملات منتشر می گردد.
پس از طی شدن مراحل فوق معاملات آغاز می گردد و پس از پردازش پالایش اطلاعات توسط اتاق پایاپای گزارش نهایی متشکل از تسویه روزانه و کارمزد معاملات ، وضعیت سپرده های مورد نیاز را جمع آوری و تهیه نموده و در آخر به دفاتر کارگزاران ارسال می نمایند و در آخر حساب ها تسویه و آگهی معامله برای مشتری ارسال می گردد.
